Koronavirüs (Kovid-19) salgını nedeniyle dünya genelinde olduğu gibi Türkiye’de de insanlar önlem olarak yaklaşık iki aydır evlere kapanmayı tercih ediyor. Salgının yol açtığı korku, hastalık endişesi ve stresin yanı sıra günlük yaşamın bir anda ters yüz olmasına uzanan izolasyon hali bireyleri psikolojik olarak etkiledi. Yetişkinlerin bile uyum sağlamakta zorlandığı bu süreçten en fazla etkilenenlerin başında ise sokağa çıkmalarına yasak getirilmesi nedeniyle eve hapsolan çocuklar geldi.
Sosyo Politik Saha Araştırması Merkezi’nin, 3-8 Nisan tarihleri arasında 28 ilde yaptığı saha araştırmasında yönelttiği “Bu süreçte içerisinde hanedeki çocuk herhangi bir şiddete maruz kaldı mı?” sorusuna görüşmecilerin yüzde 19.3’ü “Evet” yanıtı verdi. “Evet” yanıtını verenlere, “Çocuklar hangi tür şiddete maruz kaldı?” sorusu sorulduğunda ise, alınan yanıtlar yüzde 53’ü psikolojik, yüzde 24.8’i ekonomik, yüzde 12’si dijital, yüzde 7.5’i fiziksel ile yüzde 2.7’si cinsel şiddet oldu.
Travma Odaklı Psikososyal Destek Ekibi içerinde yer alan Psikolog Gizem Ölmez, salgın sürecinin çocukları nasıl etkilediği ve bunların nedenlerini değerlendirip, ailelere ne yapmaları gerektiği konusunda tavsiyelerde bulundu.
Salgından dolayı uzun zamandır evlerde olduklarını belirterek, karşılaşılan bu yeni duruma karşı her çocuğun farklı tepkiler göstereceğini söyleyen Ölmez, bunun da evde kalmayı çocukların “nasıl” yaşadığı ve ona bakanın “nasıl” yaşadığıyla alakalı olduğunu ifade etti. Ölmez, “Anlaşılmayan, dinlenmeyen bir çocuğun kendini sakinleştirme konusunda güçlük, aile üyelerini kaybetmeye dair korku, karanlık ve canavar korkusu, uykuya dalmada güçlük, tek başına uyumak istememe, mide ağrıları gibi tepkileri olabilir. Ancak unutulmamalıdır ki herkes aynı tepkileri aynı zamanda, aynı devamlılıkta göstermez” dedi.
Beden, ses, yüz ifadesi uyumu
Ailelerde birçok duygunun yanında belirsizliğin tetiklediği kaygıyı gördüklerini belirten Ölmez, bu nedenle ebeveynlerin önce kendisini fark etmesi gerektiğini vurguladı. Ebeveyn kaygılı olduğunda çocuğun da ebeveyninden kaygıyı alacağını dile getiren Ölmez, “Yatıştırıcı laflar söylense de ayna nöronlar sayesinde çocuk söylenen cümlelerle beden duruşu, ses tonu, yüz ifadesinin uyumlu olmadığını görecek ve ‘Dünya güvenli değil’ mesajını alacaktır” diye belirtti.
Yaşına göre sorumluluk
Ölmez, ebeveynlerin çocuklarla iletişim kurarken ise kendisine şu soruları sorması gerektiğini dile getirdi: “Çocuğum ile iletişim şeklim nasıl, nasıl iletişim kuruyorum? Çocuğumla konuşurken hangi kelimeleri kullanıyorum? Konuşmalarımızda jestim, mimiğim, bedenimin duruşu nasıl?” Ev içinde hep birlikte yapılan kahvaltı ve akşam yemeği gibi rutin işlerin devam ettirilmesi gerektiğini belirten Ölmez, yine ailenin ev işlerinde çocukların yaşına göre sorumluluk vermesi gerektiğini söyledi. Ölmez, çocukların ödev zamanlarının krize dönüşmemesi için şunlara dikkat edilmesi gerektiğini söyledi: “Çocuğun ödeve oturduğu saatte televizyonda severek izlediği bir çizgi filme denk geliyor mu? Çünkü aklında o program olduğu için masada oturmayacaktır. Ebeveyn ödeve başlamadan önce çocuğuyla karşılıklı konuşup ortak bir zaman dilimi belirlerse krizi engelleyici bir faktör olacaktır.”
Online destek hattı
Bazı ailelerde çocuklar ve kadınlar için evin güvenli olmadığını da sözlerine ekleyen Ölmez, çocuğun kendisine şiddet veya istismar uygulayan kişiyle aynı evde kalmak zorunda olduğunun altını çizdi. Çocuğun yaşadığı durumla mücadelesinde en önemli ayağın ruh sağlığı alanında çalışan uzmanlarla birlikte çocukları desteklemeye yönelik bir çalışma oluşturmak olduğunu dile getiren Ölmez, “İstanbul İl Halk Sağlığı Müdürlüğü, Türk Psikiyatri Derneği başta olmak üzere birçok paydaşı olan Korona Pandemisinde Online Ruhsal Destek Hattı (KORDEP) oluşturuldu. KORDEP gibi iyi ve sistemli işleyen bir çalışma şiddete maruz kalan çocuklar için de elzemdir” dedi.
Şiddete karşı televizyon kanallarından “Alo 183” hattının tanıtıcı reklamlarının daha fazla yapılması gerektiğini belirten Ölmez, bu reklamlarda çocukların sevdiği sanatçı ya da dizi karakterine yer verilmesinin etkili olacağını kaydetti. Ölmez, “Kovid-19 bulaşmasına yönelik çekilen reklam filminde bir dizi karakteri olan Dr. Vefa’nın yer alması çocuklar üzerinde oldukça olumlu bir etkisinin olduğunu unutmamak gerekir” diye belirtti.
Sınav stresi yaşayan çocuklar
Salgın sürecinden etkilenen bir diğer grubun da sınava hazırlanan çocuklar olduğunu söyleyen Ölmez, rutinlerin bozulmasının ve belirsizliklerin kaygıyı tetiklediğini vurguladı. Sınava hazırlanan çocukların rutinlerini sürdürmeleri ve korumaları gerektiğinin önemli olduğunun altını çizen Ölmez, “Tabii eskisinden farklı olarak şuan derslerinizi, yapamadığınız soruları veya denemeleri online yapıyorsunuz. Her şey online de olsa sisteminizi yine eskisi gibi yapılandırmanız gerekiyor” ifadelerini kullandı.
“Öğrenci, kaygısının temel nedenini fark etmeli” diyen Ölmez, problemi doğru adlandırmak gerektiğinin ve bunu bu süreçte online yardım almasının önemi üzerinde durdu. Ölmez, “Probleme uygun doğru bir çözüm planladıktan sonra bu noktada bedeni rahatlatmak ve dikkat için devreye nefes egzersizleri ve gevşeme egzersizleri girecektir. Beden sağlığı ve ruh sağlığı bir bütündür. Sınava hazırlık sürecinde beden ihmal edilmemeli, sınava kadar düzenli bir şekilde gevşeme egzersizlerini, nefes egzersizlerini uygulamalı” tavsiyelerinde bulundu.
Konuşmaya alan yaratmak
Aile olarak ilk defa bu kadar uzun evlerde kalındığını belirten Ölmez, bu zaman içerisinde iyi geçirilen anlar kadar krizler de yaşandığını söyleyerek, “Yaşadığımız krizler, çatışmalar, kavgalar eğer onarabiliyorsak ilişkimiz için fırsat olabilir. Yargılayıcı ve suçlayıcı bir dilden uzak duygumuzu ifade etmek ve olayı değil de olayın bizleri nasıl etkilediği konusunda duyguları konuşmaya alan yaratmak çok koruyucu olacaktır” dedi.
