Diyarbakır’da, fırınlardaki ‘askıda ekmek’ uygulaması yıllardan bu yana süregelen bir gelenek. Bu uygulama ile hayırsever vatandaşlar muhtaç kişilerin ekmek ihtiyacını karşılıyor. Hayırseverler, fırından kendisi için ekmek aldığı zaman birkaç ekmek daha alıp askıya asıyor ve gelen muhtaç kişiler de bu ekmeği alarak evine götürüyor. Ancak ekmek fiyatlarına gelen zamlar ve alım gücünün düşmesi askıda ekmek uygulamasını da etkiledi. Fırın sahipleri, askıda ekmek uygulamasına talebin arttığını ancak askıdaki ekmek sayısının yarı yarıya düştüğünü söylüyor. Fırın sahipleri “Askıdan ekmek için gelen çok oluyor ama askıda ekmek yok” diyor. Muhtaç insanlar, sabah saatlerinden akşam saatlerine kadar ekmek fırınlarının önünde ‘askıda ekmek’ için bekliyor.
‘AYDA EKMEĞE BİN LİRA VEREN OLUYOR’
Sputni’ten Sertaç Kayar’a konuşan Erhan Güzel adlı fırın işletmecisi, artan maliyetlerin ardından gelen elektrik zammının hem kendilerini hem vatandaşı etkilediğini belirterek “Faturaların 2-3 katına çıkması bütün maliyetlerle birlikte arttı. Bu ay buradaki esnafın elektrik faturası aynı gün geldi. Faturayı alan kapının önüne çıktı ‘senin ne kadar geldi’, ‘gel hesaplayalım’, nasıl bu kadar gelir’ diyorlardı. Daha önce beş veren adam şimdi 15 veriyor. Bu sadece faturalar değil aldığımız tüm ürünler 3-4 katına çıktı, korkunç bir şekilde yükseldi. Tabi ekmek fiyatı da zamlandı. 2 lira olan ekmek fiyatları 4-5 lira oldu. Bu olduğu gibi vatandaşı cebine de yansıyor. 1992’den beri buradayız, hepsini çok iyi tanıyoruz. Gelen adamlar ekmek alırken bizim zorumuza gidiyor, 6-7 tane ekmek alıyorlar. Piyasa da 4 lira, ben 3.5 liradan satıyorum. Şimdi 7 tane ekmek 28 lira, adam ayda bin lirayı sadece ekmeğe veriyor. Bin lirayı ekmeğe verirken bir de mutfak masrafları, yağa gelen zamları düşünün. Bizim insanlarımız fakir kesim. Adam ekmekten kısamaz, o para cebinden çıkacak” dedi.
‘HAYVANLARA GÖNDERMEK İÇİN KURU EKMEK BİLE KALMIYOR’
“Biz askıya ekmek asamıyoruz artık” diyen Güzel şöyle devam etti:
“Camın önünde askımız var ama sürekli asamıyoruz. Çünkü adam kendi ekmeğini nasıl alsın, fakir fukaraya ekmeği nasıl alsın? ‘Askıda ekmek’ oranı yüzde 80 düştü. Asamıyorlar ki. 5 tane fakir duruyor kapının önünde, adam bir tane mi alsın 5 tane mi alsın? 2 tane alıyor ‘bir tane sana bir tane sana’ deyip iki kişiye veriyor. Bu sefer birbirleriyle kavga ediyorlar, ekmek için kavga ediyorlar düşünün. Eskiden burada insanlar torbalarını doldurup götürürdü ama şimdi hayvanlara göndermek için kuru ekmek bulamıyoruz. Eskiden kalan kuru ekmekleri torbalara doldurup köylülere verirdik, onlar da köye götürüp hayvanlarına verirdi. Şimdi adamlar geliyor kuru ekmek bulamıyor.”
‘EKMEĞİ BORCA ALANLARIN SAYISI ARTTI’
Ekmeği borç alanların sayısının da arttığını söyleyen Güzel, “Bazen 5-6 ekmeğimiz kalıyor poşete koyup dükkanı kapatıyoruz. Sabah açınca bakıyoruz gelen ilk müşteri bayat ekmek müşterisidir. Çünkü bayat ekmeği yarı fiyatına alıyor. İhtiyaç sahibi insanlar. Düşünün o insanlar ekmeğin bile hesabını yapmak zorunda. Ekmeği borç alan oluyor. Daha önce de alan vardı ama şimdi daha çok arttı. Borç almazsa olmuyor. Yüzde 60-70’i ekmeği borca almak istiyor” şeklinde konuştu.
‘BAYAT EKMEK İÇİN SIRAYA GİRİYORLAR’
İmam Oktekin adlı fırın sahibi de aynı sorunlardan şikayetçi. Artan maliyetler ile vatandaşın da alım gücünün düştüğünü söyleyen Oktekin “Daha önce bayat ekmeği fakire verince almıyordu ama şimdi bayat ekmek için sıraya giriyor. Sabahları en az 10 aile geliyor kimisi de arayıp ‘bayat ekmeğiniz kalmış mı?’ diye soruyor, yarı fiyata almak için. Daha önce lavaşımız kalsaydı akşamdan sabaha fakire veriyorduk, fakir almıyordu kurutup hayvanlara veriyorduk. Şimdi o bayat kalan lavaşı bile parayla almaya çalışıyor ama onu bile bulamıyor. Maliyetler yükselmiş zaten iş yapamıyoruz. Elektrik, odun, un, işçilik, maya aynı şekilde hepsi yükseldi. İster istemez esnaf etkileniyor. 15 yıldır bu fırın var. Yüzde 30 oranında üretim düşmüş. Daha önce bin üretirken şimdi 700’e düştü. Bizden ekmek alan lokantalar şimdi iş yapamadıkları için almıyor. Müşteriden çok biz lokantalarla çalışıyoruz. İnsanlar artan fiyatlar nedeniyle lokantaya gitmiyor öyle olunca lokanta iş yapmıyor, iş yapmayınca bize de yansıyor tabi” dedi.
‘AKŞAMA KADAR 2 TANE EKMEK BİLE ASILMIYOR’
Askıdaki ekmek sayısının çok düştüğünü söyleyen Oktekin şunları söyledi:
“Daha önce hemen hemen 3-4 müşteriden biri muhakkak 1-2 ekmek alır askıya asardı. Gariban gelsin alsın diye. Bugün akşama kadar 2 tane ekmek bile asılmıyor. Alım gücü düştüğü için bir ekmeği bile askıya asamıyor. Askıdan ekmek için gelen çok oluyor ama askıda ekmek yok. Biz de elimizde soğuk yada küreğe yapışıp şekli bozulan ekmeği onlara veriyoruz. Biz daha önce unu borçla alırdık. Gelen müşterilere de borç ekmek verirdik. Ama şimdi uncularda artık peşin para istiyor, öyle olunca biz de artık borç ekmek veremiyoruz. Soran çok oluyor ama veremiyoruz. Çünkü 10 aileye hesap açtığımızda ay başında biz zorlanıyoruz.”
